Lešnik je naziv za plod biljke koja je poznata kao leska, ali se kod nas naziv lešnik „odomaćio“, pa se odnosi i na same sadnice ove biljke, te i na drvo i na koštunjavo i vrlo zdravo voće, a koje biljka i daje kao svoj plod.
Leska je po botanici klasifikovana ili kao žbunasta biljka ili kao manje drvo i pripada familiji Betulaceae, te se naziva na latinskom Corylus avellana – obični lešnik, leska).
Sadnice lešnika – vrste i cena najpoznatijih sadnica leske
Na našim prostorima postoji nekoliko klasifikacija za sadnice lešnika, a njihova cena je dosta ili varijabilna ili nestabilna, ali najviše zavisi od samog kvaliteta sadnica, kao i od mesta na kome se sadnice i nabavljaju (najbolje u nekim proverenim i sertifikovanim rasadnicima).
Osnovne preporuke iskusnih proizvođaća lešnika su da se treba pridržavati nekih važmnih i bitnih pravila, a najznačajnija od njih su sledeća:
- potrebno je da se odaberu sadnice onih sorti koje cvetaju kasnije, a daju plodove ranije;
- najbolja područja za plantažno gajenje lešnika nisu ravničarska područja, već predeli koji su brdski i imaju srednju nadmorsku visinu, a pre svega zbog „nagiba“ tla, koje obezbeđuje adekvatno strujanje vazduha, te dobru drenažu zemljišta, ali i štiti zasad od direktnog „udara“ vetra;
- sadnice je najbolje zasaditi u jesen ili u ranu zimu (naravno u zavisnosti od same sorte, i prema tome kakvi su uslovispšoljne sredine, te da li oni dozvoljavaju nesmetanu sadnju);
- najvažniji i ujedno najkritičniji period kod ostvarivanja profita i isplativosti sadnje, jeste tačno vreme kada lešnik cveta, te ako su tada spoljne temperature ispod – 6˚ C, cvetovi će da smrznu, i prinos će biti ili nikakav ili vrlo mali i nedovoljan u odnosu na ulaganja;
- kao i kod kivija i oraha, i sadnice lešnika mogu biti „muške i ženske“, te je bitno da se kupe obe varijante, kako bi moglo da se adekvatno izvrši oprašivanje cvetova i oplođenje biljke;
- u našim krajevima, lešnik sazreva u avgustu ili septembru mesecu, te se tada vrši njegova berba i „sušenje“ na „promaji“ ili u posebnim sušionicama.
Na našem tržištu su u ponudi jednogodišnje sadnice lešnika, čija je cena oko 200 dinara, gledano po svakom komadu; dvogodišnje sadnice lešnika koje koštaju okvirno oko 250 dinara komad, te i trogodišnje sadnice lešnika, koje su i najskuplje i koje po komadu koštaju oko 300-350 dinara.
Dakle, po ovome se može zaključiti da je generalno gledano, cena sadnica lešnika, dosta niska I da je isplativost gajenja ovog voća dosta velika, a sam način sadnje, te i najčešće sorte i vrste i štetočina i način zaštite, biče navedeni u nastavku teksta koji sledi.
Najpogodnije zemljište za sadnju lešnika – priprema i obrada tla pre sadnje
Kako je ranije i napomenuto, lešnik je najbolje zasaditi na zemljanim površinama sa nekim manjim ili blagim nagibom, a priprema pre same sadnje je “standardna”, te je potrebno da se zemljište (do septembra meseca) sasvim “sredi”, u smislu mehaničkog uklanjanja korovskih biljaka i prskanja zemlje herbicidima, te nakon toga oranja, usitnjavanja i ravnanja zemljišta, posle procesa freziranja, formiraju se “vrste”, u koje će na odrećenom razmaku biti zasađene sadnice lešnika.
Ukoliko je zemljište previše “ispošćeno” ono se može pođubriti dva puta, mada je u suštini vrlo i dovoljno da se nakon “ravnanja i usitnjavanja zemlje”, đubrenje izvrši sa mineralnim đubrivom, i da se zemljište preore do dubine od oko pola metra, pa da se ponovi freziranje i usitnjavanje.
Najpovoljniji sistem za navodnjavanje zasada je “kap po kap”, a poželjni raznmak između svih redova je oko 5 metara, dok razmak između pojedinačnih sadnica pre svega zavisi od sorte, ali okvirno iznosi oko 3 – 4 – 5 metara.
Kako se sadi lešnik – postupak sadnje, navodnjavanje i zaštita sadnica
Za površinu od oko jednog hektara zemlje, potrebno je nabaviti (a u pomenutim sertifikovanim rasadnicima), određene sorte sadnica lešnika, te ih je za ovu površinu dovoljno oko 500 komada.
Odabrane sadnice se postavljaju u iskopane rupe koje su duboke i široke oko 40 – 50 cm, te se kopaju ili ručno ili pak upotrebom odgovarajuće mehanizacije, što značajno ubrzava i olakšava sam process sadnje lešnika.
Sadnice je najbolje posaditi u ranu jesen, jer im je period stvaranja vegetacije vrlo brz, odnosno vreme mirovanja im je dosta kratko), te se ne preporučuje da se one sade u proleće (zbog jakih mrazeva koji mogu uništiti cvetove), te ako se i sade u ovim prolećnim mesecima, preporuka je da se sadnja završi najkasnije do meseca marta.
Sadnice lešnika koje su kupljene u rasadniku, nikada u polju ne treba da se sade dublje ili baš “previše” uzemljeno u odnosu na samu dubinu na kojoj su rasle i u samim rasadima, a jer im to pak značajno produžava i usporava napredovanje (pa takve sadnice počinju da rasti ili da daju plodove čak 2 ili 3 godine kasnije, u odnosu na one sadnice koje su pravilno zasađene).
Svaka sadnica je u rasadniku već “ožiličena” i pre same sadnje na plantažama lešnika, treba da se za oko 20 – 25 cm, korenske žilice potkrate, pa kada se sadnica stavi u zamlju, ona se zatrpava i “nabije se zemljom”, a zatim se zalije sa oko 10 litara vode po svakoj sadnici (najbolji metod je zalivanje nakon sabijanja zemlje oko sadnice), a zatim se preko zalivene i nabijene zemlje, opet i naknadno stavlja sloj rastresite zemlje, ali koja se ne sabija, i koja se najčešće “obogati” sa malo peska, a kako bi se poboljšala drenaža, te se sprečilo truljenje i propadanje korenskog sisitema.
Vrlo je zanimljivo da se najboljim načinom sadnje, smatra sadnja lešnika u redove, ali u obliku “trougla”, te se između svake sadnice poštuje razmak od prosečnih 4,5 metara, dok je razmak među redovima (ili preciznije, među krajnjim tačkama na stranicama svakog trougla, oko 5 m).
Kako se lešnik može saditi i u vidu “žbunastog zasada”, tada je razmak među redovima oko 4 metra, a rastojanje među sadnicama je oko 5 metara; sa druge strane, kada se lešnik gaji u formi “žive ograde”, rastojanje među sadnicama je oko 3 metra, dok se rastojanje između redova može okvirno proceniti na 4 – 6 metara; postoji i sadnja, koja podrazumeva da se koriste, kalemljene sadnice lešnika, kada je rastojanje među sadnicama koje su već okalemljene oko 4 – 5 metara, a raspon između redova je oko 5 – 6 metara.
Koje su najčešće bolesti i štetočine koje narušavaju kvalitet sadnica i plodova lešnika
Među najznačajnijim bolestima ploda lešnika, je truležna gljiva (a koja kako i samo ime kaže, dovodi do truljenja plodova), a koja se naziva stručno Monilia fructigenae, i izgled ploda koji je “zaražen” ovom bolesšću je sasvim karakterističan.
Naime, plodovi koji obole od ove gljive, sasvim se osuše i pocrne, te kako su oboleli kao “mladi” oni unutra ostaju sasvim “prazni”, a to se može osetiti i po njihovoj “lakoći”.
Takođe, ova gljiva može da zarazi i ostale delove lešnika, te obolevaju i sama stabla i listovi svih zaraženih sadnica.
Lečenje ovog gljivičnog oboljenja lešnika, se sprovodi fungicidima ( kao što su Captan; Switch i Signum), a samo prskanje se sprovodi tri puta – u vreme cvetanja sadnica lečnika; u toku perioda “precvetavanja” i u vreme listanja biljaka.
Od najznačajnijih štetočina koje napadaju lešnik, poznate su i lešnikov crv (Leskotoč) – koji pak i dovodi do “crvljanja plodova”; leskova grinja; leskova strižibuba i štitasta vaš šljive.
Poznata u našim krajevima, je i bolest lešnika koja se naziva pepelnica, i koju izaziva gljivica Phillactinia corylea, a koja se ispoljava pepeljastom pa naglo žutom promenom u boji listova, koji opadaju i sasvim se sasušuju. Vrlo je važno napomenuti, da svo opalo lišće treba da se spali, jer pepelnica opstaje i na otpalim liskama lešnika, te i može da se “prenese”, i da zarazi i zdravu sadnicu.
Preparati koji su u upotrebi za zaštitu sadnica od pepelnice, su najviše – Rubigan i Tilt; prskanje se vrši u maju mesecu, kada se formirao plod i kada je tek počeo da raste.
Od ostlih oboljenja sadnica lešnika, je bitno pomenuti gljivično oboljenje koje se zove “rak rane” i koje izaziva gljivica Nectria Galligena, kao i bolest koja se zove bela trulež korena leske, a nju i izaziva gljivica Rosallinia necatrix.
Kod obe ove bolesti sadnica lešnika, preporučljivo je orezati i spaliti grane, kao i otpalo i suvo ili obolelo lišće, te kada se primeti da listovi pojačano opadaju, treba da se svaka sadnica poprska sa nekim preparatom na bazi bakra.
Sorte lešnika – slabo bujne; bujne ili srednje bujne
Postoji više vrsta lešnika, i njegova podela na sorte je izvršena prema načinu sadnje i po bujnosti vegetacije, na one slabo bujne, srednje bujne i bujne sorte.
Sa druge strane, neke sorte lešnika se sade kao “živa ograda”, dok se druge gaje u vidu žbunića, ili pak u formi redova koji međusobno formiraju, napred pomenutu trouglastu strukturu.
Najpoznatija sorte lešnika po obliku plodova, načinu sadnje i vremenu zrenja su:
Enis – sadnice ove sorte su poreklom iz Amerike, i one daju zrele i veoma i krupne plodove (prosečne težine od oko 5 grama), kojih najviše obično i dozreva sredinom septembra meseca.
Ova sorta je vrlo pogodna za masovno gajenje u plantažama, te je kao jedan vid novije vrste ili sorte leske, prilagođena tome da se lako bere, te joj plodovi lako sami “ispadaju” iz “krunice” ili omotača ploda.
Ova sorta spada u najkrupniju i najrodniju od svih ostalih sorti lešnika, ii ma vrlo redovnu i baš dobru i plodonosnost i prinos, a kalemi se obično na takozvanu “mečiju lesku” (divlji lešnik).
Tonda Đentle Romana – kako i samo ime implicira, ovo je sorta poreklom iz Italije, koja sazri krajem avgusta i koja je sorta izražene bujnosti i koja je u obliku žbuna, te je i zaštićena, i može da podnese i neke hladnije uslove.
Plodovi kod ove sorte lešnika, obično rastu u grozdovima koji su “sastavljeni” od 3 – 4 ploda, te su srednje krupni (težine oko 3 grama), i dobre su rodnosti, i veoma i kvalitetnog su jezgra.
Podloga koje je idealna za kalemljenje ove sorte je divlja leska (“mečija leska”), a plodovi su joj vrlo otporni na temperaturne uslove, kao i sama sadnica i vrlo su cenjeni u industriji konditora ili slatkiša.
Od ostalih italijanskih sorti lešnika su poznate i Tonda Đentle Delelange (sazreva vrlo rano, već u mesecu avgustu), i sorta Tonda Di Gifoni (poreklom sa Sicilije, koja je slabe bujnosti i koja je vrlo osetljiva na nepovoljnu klimu i na mrazeve, te se gaji u područjima umerene i kontinentalne klime).
Halski Džin – sorta lešnika poreklom iz Nemačke ili Holandije, koja je vrlo bujna i rodna, te je otporna i može da se gaji u područjima u kojima je hladna klima.
Plodovi su krupni i rastu u grozdovima od po 5 komada, pojedinačne težine oko 3,5 – 4 grama, a ova sorta se takođe dobija kalemljenjem na podlozi divlje leske, i obično se uzgaja sa neke druge dve ili tri sorte koje su različite, a kako bi se pospešilo oprašivanje i oplođenje.
Ludolf – sorta koja je vrlo velike bujnosti i koja daje srednje krupne plodove, a koji su loptastog oblika i težine oko 2 grama, te rađaju i sazrevaju krajem avgusta i početkom septembra.
Lešnik sorte Ludolf, kalemi se na podlozi divlje odnosno “mečije” leske, a sam omotač plodova je iste dužine kao plod, te je veličina ploda sa ljuskom praktično srazmerna veličini jezgra.
Crveni lambert (Lambert Crvenolisni) – sorta je slabe bujnosti i velike je rodnosti, ali je plod relativno sitan, i težak je oko 1,3 – 1,5 grama, te raste u grozdovima od po 7 plodova, i ova sorta se mora brati, a ne tresti.
Ova sorta je zanimljiva i za veme listanja i cvetanja, jer kako joj i samo ime kaže, ima vrlo lepe i crvene listove, a rađa plodove koji su duguljasti i sazrevaju krajem meseca avgusta.
Od ostalih sorti lešnika su poznati još i:
– Kosford (poreklom autentično iz Engleske; sazreva sredinom seprtembra; ima krupne i lepe plodove);
– sorta Lambert (poreklom iz Engleske; Španije i ima ga i na područjima Amerike; sazreva krajem avgusta; plod je duguljastog oblika i srednje krupan);
– sorta Istarski dugi (poreklom iz Hrvatske, iz Istre; ima vrlo veliku bujnost i rađa zrele plodove početkom septembra; plodovi su krupni i težine su oko 3,5 kg; vrlo teško ispadaju iz ljuske, pa se ne tresu nego se beru);
– sorta Mortadela (poreklom iz Italije; sazreva krajem avgusta i daje plodove koji su neke srednje krupnoće i teže oko 2 grama; rastu u grozdovima od po 4 – 5 plodova);
– ostale u našim krajevima gajene i priznate sorte su i – Royal; Istarski okrugli; Rimski lešnik okrugli (tanki-ljušturasti); Mečja leska (divlji lešnik); Apolda; Daviana; Sivri; Nocchione; Prezident; Gunslebert i Avelino.
