Malina vilamet (Wilamette), pripada zeljastim biljkama iz familije ruža (Rosaceae), koja daje plodove već prve godine nakon sadnje, dok pun prihod ostvaruje u drugoj ili trećoj godini od zasađivanja.
Pored sorte vilamet koja je i dalje najpopularnija u našim krajevima, poznate su i sorte miker i polka, koje se sve češće uzgajaju zbog dobrog prinosa i bolje otkupne cene ovog voća.
Malina sorte vilamet, daje prinose punih 15 godina od sadnje, kada je poželjno „podmladiti“ ili obnoviti zasad, a raste u visinu koja dostiže procečno oko 3 – 3,5 metara.
Pretpostavka je da malina kao biljka potiče iz Italije, i da se odatle proširila svuda po Evropi, te se uzgaja pored naših krajeva i u Poljskoj, Bugarskoj i čak u poslednjim godinama i u Maroku.
Međutim, po nekim navodima, ova sorta je originalno poreklom iz Amerike ili Kanade, i nastala je ukrštanjem sorti Njuburg i Lojd Džordž.
Najpoznatije sorte malina kod nas i u svetu
Iako je pretpostavka da je do sada kultivisano i da se uzgaja i proizvodi, približno oko 190 – 200 različitih vrsta maline, najpoznatije sorte su:
Crvena malina – Rubus idaeus stribosus Micxs;
Crna malina – Rubus idaeus occidentalis;
Evropska malina – Rubus idaeobatus idaeus.
Neophodni klimatski faktori za uzgoj maline sorte vilamet i najpogodnije zamljište
Malina sorte vilamet, najbolje uspeva u zemljištu koje je blago kisele pH vrednosti (oko pH 6,0), koje je dovoljno porozno i rastresito, te je i bogato humusom, ali i peskom i glinom.
Naime, malina vilamet sorte, najpovoljnije se može zasađivati u zemljištima koja imaju tačan ili bar približan međusobni odnos gline i peska od oko 40/50 : 50/60 %.
Veoma važan faktor kod uzgoja ove voćke, jeste to da podzemne vode ne smeju biti previše „površne“, odnosno ne smeju dostizati površinu tla veću od 90 – 100 cm, jer koren sadnica ima žile koje se razvijaju u dužinu od oko 20 – 40 cm, dok se sam korenski sistem i razvija i zasađuje na dubini od oko jednog metra.
Kako se priprema zemljište za sadnju maline sorte vilamet?
Proces pripreme i predobrade zemljišta za sadnju ove sorte maline, podrazumeva da se oko mesec dana pre planirane sadnje, ono očisti od korovskih biljaka (mehanički i herbicidima), te se zatim i duboko preore i usitni freziranjem, te se pođubri najpre prirodnim, a zatim i određenim azotnim ili mineralnim đubrivom.
Pomenuta obrada se najčešće obavlja u prolećnim mesecima, kada se zemlja ore do dubine od oko 35 – 50 cm, pa se stavlja stajsko đubrivo i oko 100 kg uree po hektaru zemljišta, pa se zemlja ponovo „istanjira“ ili isfrezira kako bi se sjedinilo i dobro „upilo“ đubrivo.
Najbolje je da se malina sorte vilamet zasadi na nadmorskoj visini od oko 500 – 800 metara, i to na područjima sa blagim nagibom „ka severu“, a kako bi tokom cele sezone imala dovoljno vlage i kako ne bi bila izložena velikoj promeni spoljnih temperatura ili suši.
Navodnjavanje i spoljni klimatski faktori kod sadnje maline vilamet
Jedan od najznačajnijih faktora kod sadnje ove sorte maline jeste navodnjavanje, jer malina uopšte kao voćna vrsta, ne voli sušu i previše tvrdo zemljište, te se u tom slučaju smanjuje i kvalitet ploda (koji postaje sitan i suvlji), kao i ukupan prinos po hektaru sadnje.
Najbolji princip navodnjavanja maline je „kap po kap“, koji pogoduje dobrom i pravilnom stanju i razvoju korenskog sistema, ali količinu vode treba obavezno prilagoditi i količini padavina koja je u našim uslovima prosečno oko 800 mm kubnih godišnje.
Što se tiče temperaturnih uslova koji su najpogodniji za sadnju maline vilamet, ona najbolje rađa i uspeva u područjima umerene i kontinentalne klime, te joj ne odgovaraju ni prevelike suše, ali i vrlo je osetljiva na zimske i jesenje mrazeve, te sadnice izmrzavaju na temperaturama od oko -16 ili -25 ˚ C, dok je korenski sistem znatno osetljiviji, i „mrzne“ već na temperaturi od oko -13 i/ili -14 ˚ C.
Vreme sadnje maline sorte vilamet i održavanje zasada do berbe
Malina sorte vilamet se najčešće sadi ili u proleće ili u jesen, mada se smatra po nekim stručnim savetima, da je jesenja sadnja mnogo i bolja i plodonosnija.
Problem prolećne sadnje nosi rizike od pojave „pupljenja“ korena, i osetljivosti na rane mrazeve, dok opet i sadnja maline u jesen, ima potencijalni problem koji se sastoji u ranom listanju, te i u izmrzavanju formiranih izdanaka i pupoljaka koji su se ranije razvili.
Što se tiče principa kako se sadi malina ove sorte, on je univerzalan, i podrazumeva da se sadnice postavljaju na neku srednju dubinu, i potkraćuju se do visine od oko 15 – 20 cm iznad tla.
Prolećna sadnja je rizična zbog toga što se tada povećava broj toplih dana, te previše sunca ili pak i toplote vazduha, utiče na sasušivanje sadnica, koje se nisu još uvek “primile”, odnosno nisu baš stigle da formiraju stabilan korenski sistem, koji može da crpi dovoljno vlage iz zemljišta.
Kupovina sadnica i formiranje zasada maline vilamet sorte
Kao i u ostalim slučajevima profesionalnog bavljenja uzgojem nekog voća, ni malina date sorte vilamet nije izuzetak, te je njen kvalitet i prinos, pre svega baš zavisan od kvaliteta samih mladih sadnica, koje je najbolje kupiti ili u licenciranim i sertifikovanim rasadnicima, ili pak od nekih ili proverenih ili uspešnih i dugogodišnjih proizvođača ove maline.
Prilikom kupovine rasadnog materijala, potrebno je obratiti pažnju na njihov izgled, te je najpre poželjno da sadnice budu “zdrave, zelene i mlade”, id a ne budu duže od 40 – 50 cm, i da imaju vrlo dobro oformljen i “ožiličen” korenski sistem (oko 10 žilica, dužine između 15 – 20 cm).
Kupljene sadnice je potrebno najpre dobro očistiti od zemlje iz rasadnika (preporučuje se da se ili opere njihov koren, pod mlazom vode koja je mlaka, ili da se one drže u vodi jedan dan pre same sadnje ), te se one odmah nakon kupovine i zasade, a da se ne bi dogodilo da se zbog dugog i vrlo nepotrebnog “stajanja” isuše, i da se nakon sadnje njihov koren u zemlji “ne primi”, te i da one ili zbog toga propadnu, ili da daju manji prinos id a kasnije formiraju vegetaciju, pupoljke, cvetove i zametak ploda.
Razmak sadnje, održavanje zasada i obrada pre dozrevanja i berbe malina
Malina sorte vilamet, sadi se u redovima koji su proizvoljne dužine (najčešće oko 30 – 60 cm), ali je najbolje da sam razmak između pojedinačnih sadnica (razmak sadnje), bude oko 50 cm, dok je širina redova između 250 – 300 cm, kako bi se maline mogle nesmetano obrađivati pomoću mehanizacije, i kako bi se omogućio njihov pravilan i nesmetan razvoj.
Za malinu ove sorte, neophodno je obezbediti potporu u vidu drvenog kolja i žice, te se one ili “povezuju” i podvezuju, već nakon prve godine od formiranja zasada.
Vrlo je važno da se sadnice redovno okopavaju i pleve, te da se i vrši njihova rezidba, koja podrazumeva skraćivanje sadnica za oko 5 -6 cm od površine tla.
Na svaku sadnicu se početkom proleća nakon okopavanja i plevljenja, “nagrće” zemlja, i vrši se đubrenje ili stajskim ili mineralnim đubrivom, a takođe se moraju redovno i “kidati zaperci” (koji su u suštini kratki i nerodni izdanci, koji samo “smetaju” plodonosnim sadnicama, jer im crpe baš preko potrebnu vlagu i prihranu).
Nakon prve godine berbe, maline se “čiste” i uklanjaju se osušeni i ispošćeni izdanci, kako bi se za sledeću sezonu obezbedilo da ostanu one mladice koje će da daju dobar prinos i koje će bolje i više da rađaju i daju krupnije plodove.
Najčešće bolesti i štetočine koje pogađaju malinu, i prevencija i zaštita zasada
Malina sorte vilamet se smatra relativno otpornom vrstom (u odnosu na miker ili polku), te su ili najčešće bolesti ili štetočine ove vrste voća, sledeće:
Virusna oboljenja maline – virus nekrotične kržljavosti, (koga prenose zelene biljne vaši), a koji dovodi do zakržljalosti sadnica, žutila listova i deformiteta plodova;
Virus prstenaste pegavosti (koji se prenosi semenom i crvima), i koji se ispoljava pojavom pega na donjim stranama listova maline;
Zaštita zasada od virusnih oboljenja, pre svega se obezbeđuje suzbijanjem prenosilaca bolesti (vektora), te odabirom kvalitetnog i zdravog rasadnog materijala u pouzdanim i kvalifikovanim rasadnicima;
Gljivična oboljenja maline – gljiva Didymella applanata, koja dovodi do uvenuća pupoljaka i rodnih izdanaka, i koja dovodi do sušenja i lomljenja grana maline, te i do uvenuća i opadanja listova i pupoljaka; najbolja zaštita jeste prskanje zasada preparatima na bazi bakra;
Gljivica Sphaerulina rubi – koja izaziva takozvanu smeđu pegavost listova maline, a u vidu pega na poleđini listova, koji postaju žuti i opadaju ranije;
razmnožavanju ove gljive pogoduju vlažnost vazduha, kao i obilnije padavine tokom godine, dok se zaštita postiže prskanjem sadnica prepaartima koji sun a bazi bakra;
Gljivica Leptosphaeria coniothyrium – poznatija u narodu kao plamenjača ili nekrotična pegavost koja dovodi do, uništenja pupoljaka i uvenuća lišća i mladih izdanaka maline; zaštita se sprovodi orezivanjem i spaljivanjem obolelih izdanaka, te prskanjem bakarnim preparatima;
Gljivica Elsinoe veneta – poznata kao izazivač bolesti antraknoze, koja dovodi do uništavanja mladica, cvetova i kasnije i plodova;
Od ostalih gljivičnih oboljenja, potrebno je pomenuti i – Phytophtora fragariae (koja izaziva ili plamenjaču odnosno ili truljenje korena maline); Verticillium alboatrum (izazivač oboljenja koje je poznato kao traheoverticilioza maline, i koje dovodi do uvenuća i opadanja lišća maline); kao i Botritis cinerea (suva trulež maline, koja dovodi do izrazitog truljenja i plodova i stabljika biljke);
Bakterijska oboljenja maline – bakterija Agrobacterium tumefaciens, koja dovodi do stvaranja izraslina (tumora), na korenu maline i biljka koja je zaražena ubrzo i propada;
Štetočine koje napadaju malinu sorte vilamet – među najznačajnijim životinjskim štetočinama koje napadaju malinu su:
Malinska buba (Byturus tomentosus) – koja ugrožava i same mlade izdanke, kao i pupoljke, rane cvetove i plodove voća, te svoja jaja polaže u zrele plkodove i oni su oboleli i ne mogu se uzeti u obzir za preradu i ishranu jer su puni larvi (crvljivi); zaštita ne sme da bude hemijska, već se bube i njihova jaja i larve mehanički sakupljaju i spaljuju;
Malinin cvetojed (Anthonomus rubi) – napada pupoljke u koje polaže svoja jaja i tako sprečava da se formiraju cvetovi i zdrav plod;
Ostale štetočine koje su dosta česte su i – Malinin moljac (Incurvaria rubiella); Malinska mušica (Thomasiniana theobaldi); Malinska muva galica (Lasioptera rubi); Malinski korebus (Corebus rubi); Malinin gundelj (Melolontha melolontha); Malinska zelena biljna vaš (Aphis idaei); kao i Malinska grinja (Phillocoptes gracilis); Crveni pauk (Tetranichus althaeae) i Nematode maline (Longidorus i Xiphinema); zaštita od ovih štetočina je po preporukama agronoma, i zahteva tačno određene postupke i utvrđeno vreme primene po savetima, a koji prevazilaze okvire ovog teksta.
Berba maline, skladištenje plodova i obrada
Završno orezivanje i okopavanje zasada se mora završiti najkasnije do kraja meseca maja, jer malina sorte vilamet prve plodove daje već početkom meseca juna, i zri u “naletima” do druge polovine jula meseca.
Plodovi su vrlo krupni, slatki i vino-crvene boje, te se obično beru ručno, i skladište se u gajbe i dalje se pothlađuju, jer su vrlo osetljive (zbog velike količine vode u sebi), pa ne mogu dugo da se održavaju u svežem stanju, i nikada se kao takve ne mogu transportovati i izvoziti.
Temperature u hladnjačama u kojima se malina skladišti do transporta, jesu oko -1˚ C ili 0 ˚ C, a vlažnost vazduha je propisana i precizno utvrđena i iznosi oko 80 – 90 %.
Prinos po hektaru je obično oko 10 ili 15 tona (zavisno od predobrade, kvaliteta sadnica i kasnije obrade i zaštite od bolesti i štetočina), dok je otkupna cena po kilogramu oko 150 – 200 dinara, a sve zavisno od potreba tržišta i sezonske potražnje za ovim voćem.
Pored izvoza i zamrzavanja, malina je kao vrlo zdravo voće, poželjna za konzumiranje i u svežem stanju, te se od nje spravljaju konzervirani sokovi, džemovi, slatko ili marmelada.
Malina sorte vilamet je zbog krupnih plodova, u poslednje vreme često podložna sušenju u vrlo specifičnim i savremenim sušarama, i kao takva se koristi za ishranu, ili za dalju obradu i izvoz, i njeni plodovi kao sušeni mogu da ostanu sasvim celi, ili da se usitnjavanjem koriste kao dodatak nekim proizvodima u prehrambenoj industriji.
Ovo voće je poznato kao izvanredan izvor antioksidanasa i minerala, te se koristi u farmaceutskoj i u prehrambenoj industriji, a kao supstrat za spravljanje lekova, ili raznih konditorskih proizvoda i “zdravih grickalica”.
